را روزه بگیریم؟ علت و دلیل روزه گرفتن چیست؟؟
سیدمهدی اسعدی خوب
گر تو این انبان از نان خالی کنی پر زگوهرهای اجلالی کنی
چند خوردی چرب و شیرین از طعام چند روزی امتحان کن در صیام (مولوی)
در این عصری که تفکر و مکاتب مادی ماتریالیستی با اندیشه علمی به دنبال پاسخ به همه سوالات و تبیین عقلی همه امور سر برآوردند، نسل جوان ما هم دنبال پاسخ دلیل اعمال و اعتقادات دینی خود میباشد. همه ما علت فریضه روزه را میدانیم چون خداوند به طور صریح در قرآن دستور به گرفتن روزه داده است (سوره بقره در آیات 183 و 185)، اما آنچه امروزه مورد سوال ذهن جستوگر و علمی نسل امروز میباشد، یافتن دلیل میباشد. دین اغلب مردم جهان از نوع عللی است، تا دلیلی. در این گفتار مجال نیست که به تفاوت علت و دلیل بپردازیم و روشن گردد که علت فرق دارد تا دلیل و یکی از عوامل فرو نهادن برخی از احکام و اعمال دینی هم اقامه نکردن دلیل و اکتفا کردن به علل میباشد. شاید با یک مثال ساده بتوان موضوع را باز نمود. اگر کسی از مسلمانان بپرسد برای چه روزه میگیرید نماز میخوانید یا حج میروید، اغلب پاسخ خواهند داد که چون خداوند فرمود و پیامبر تاکید کرد و در دین اسلام دستور به گرفتن روزه واجب گردید، این پاسخها علل موضوع میباشند (تقلید و تبعیت از امری که خودمان با عقل و منطق و استدلال انتخاب نکرده باشیم)، ولی دلیل نمیشوند که اصلا برای چه روزه میگیریم و می-بینیم که نسل جدید بیشتر به دنبال دلیل میگردد که چرا خداوند یا پیامبر اینقدر بر نماز یا روزه تأکید نمودند. دلیل با عقل و منطق و استدلال سر وکار دارد و دلالت بر پذیرش امری دارد که با ادله و استدلال منطقی بنا شده باشد. خوراک عقل، دلیل است. ویروس علت بیماری است، اما دلیل آن نمیشود. حال برای روزه گرفتن باید دلیل اقامه کرد تا عقل را قانع کند. به طور خلاصه دینی که از نوع عللی است چندان ارزشی ندارد، ولی دینی که همراه با دلیل باشد، از نوع معرفت-اندیشانه است.
در این مقاله دنبال پاسخ به دو سوال هستیم؟
1. آیا روزه واجب است و در سایر ادیان هم بوده است، چون اگر روزه امری نیکو و خیر است باید در سایر ادیان هم خداوند به انجام آن دستور میداد.
2. چرا باید روزه بگیریم و فواید روزه چیست؟؟
در قرآن کریم در سوره بقره در آیات 183 و 185 که در مدینه نازل شد، به امر روزه تأکید دارد و خداوند میفرماید روزه را برای پرهیزکاری واجب کردیم و بر امتهای گذشته هم واجب کردیم.
یا ایّهاالذّین آمنوا کتب علیکم الصّیام کما کتب على الذّین من قبلکم لعلّکم تتّقون. (183) ایاما معدودات فمن کان منکم مریضا او على سفر فعدّة من ایّام اخر و على الذّین یطیقونه فدیة طعام مسکین فمن تطوّع خیرا فهو خیر له و ان تصوموا خیرلکم ان کنتم تعلمون . (184) شهر رمضان الّذى انزل فیه القرآن هدى للنّاس و بیّنات من الهدى و الفرقان فمن شهد منکم الشّهر فلیصمه و من کان مریضا او على سفر فعدّة من ایّام اخر یرید اللّه بکم الیسر و لا یرید بکم العسر ولتکملوا العدّة و لتکبّروا اللّه على ما هدئکم و لعلّکم تشکرون(185، سوره بقره)
اى کسانى که ایمان آورده اید روزه بر شما واجب شده همانطور که براقوام قبل از شما واجب شده بود شاید با تقوا شوید (183). و این روزهائى چند است پس هر کس از شما مریض و یا مسافر باشد باید ایامى دیگر بجاى آن بگیرید و اما کسانى که به هیچ وجه نمى توانند روزه بگیرند عوض روزه براى هر روز یک مسکین طعام دهند و اگر کسى عمل خیرى را داوطلبانه انجام دهد برایش بهتر است و اینکه روزه بگیرید برایتان خیر است اگر بناى عمل کردن دارید.(184 (و آن ایام کوتاه ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده تا هدایت مردم و بیاناتى از هدایت و جدا سازنده حق از باطل باشد پس هر کس این ماه را درک کرد باید روزهاش بگیرد و هر کس مریض و یا مسافر باشدبجاى آن چند روزى از ماههاى دیگر بگیرد خدا براى شما آسانى و سهولت را خواسته و دشوارى نخواسته و منظور اینست که عده سى روزه ماه را تکمیل کرده باشید و خدا را در برابر اینکه هدایتتان کرد تکبیر گفته و شاید شکرگزارى کرده باشید (185).»
بنابراین فریضه روزه بعد از هجرت و استقرار مسلمین در شهر مدینه و تشکیل امت واجب میگردد و خداوند میفرماید که در امتهای پیشین هم روزه وجود داشته است، اگرچه شکل و قانون آن فرق داشت. خود پیامبر اسلام قبل از بعثت به رسالت پیامبری در ماه رمضان به غار حرا می-رفتند و حتی قرآن در همین ماه بر پیامبر نازل گردید.
از این آیات میتوان نتیجه گرفت که روزه فریضهای فراجسمی و تنها برای سلامت جسم و درک فقرا و یک مساله اجتماعی نبوده، بلکه جنبه اصلاح و اثرات شخصی آن بیشتر نمایان میباشد و علامه طباباطبایی هم در تفسیر این آیات بر همین نکته تقوا و پرهیزکاری شخص تأکید دارد.
علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان در مورد این آیات چنین تفسیر میکند: مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود: شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده ،
بلکه حکمى است که در امتهاى سابق نیز تشریع شده بود. (لعلکم تتّقون )، یعنى علاوه بر اینکه عمل به این دستور، همان فائده اى را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن ، عبارت است از تقوا،
اگر فریضه روزه بر ما تأثیر نمیگذارد و به قول استاد مطهری و دکترشریعتی بعد از ماه رمضان تبدیل به همان شخص قبل از ماه رمضان میگردیم، مشکل از نفس و دورن ماست و اینکه معنای روزه را درک نکردیم و فکر کردیم روزه فقط منع از خودرن و آشامیدن میباشد و جسم را لاغر و نفس خود را پرورش دادیم. ابتدا باید معنای دقیق روزه را درک و سپس آگاهانه و با معنویت سراغ این تکالیف دینی رفت تا اثر این فرایض بر روح و روان و اخلاق و رفتار ما تجلی گردد.
حال چرا باید روزه بگیریم و فواید معنوی آن چیست؟
پیامبر بزرگ اسلام هر عمل و احکامی را در زمان خویش ارائه نمود آثار آن را در فرد و جامعه مشاهده میکرد و هیچکدام بدون دلیل و حکمتی نبودند. به عبارتی آثار آن عمل یا عبادت در فرد و جامعه متجلی میگردید.
در باب اینکه چرا روزه و فواید آن چیست سخن زیاد گفته شد مثلا برای بهداشت جسم و کسب پاداش و درک حال فقرا
و متأسفانه برخی مواقع سخنانی در باب آثار و علل و فواید فریضه روزه گفته میشود که بیشتر عوامپسند و سطحینگر هستند و مانند اینکه روزه برای سلامتی جسم و معده و گردش خون و فلان قسمت بدن خوب است یا اینکه فلان باکتری را در معده میکشد، من منکر این عوامل نمیشوم، ولی رسالت پیامبران بیشتر برای احیای اخلاق و سعادت و کمال بشر میباشد و پیامبران بیشتر برای روح و اخلاق تلاش کردد، نه اینکه بیشتر مطلب علمی آورده باشند. به قول مولانا بیشتر دارو برای صفای روحی و دل آوردند، نه داروی برای جسم که میبینیم خود پیامبر(ص) هنگام بیماری پزشک میطلبد.
ما طبیبانیم شاگردان حق بحر قم دید ما را فانفلق
آن طبیبان، طبیعت دیگرند که به دل از راه نبضی بنگرند
در خود قرآن کریم در سوره توبه در آیه 103 هم خداوند میفرماید: ای پیامبر از مومنان صدقه بگیر تا بدان صدقات،
نفوس آن را پاک و پاکیزه سازی (خذ من اموالهم صدقة تطهرهم و تزکیهم بها و صل علیهم ان صلواتک سکن لهم و الله سمیع علیم).
هم آیات قرآن و هم سخن بزرگانی مانند علامه طباطبایی و استادمطهری و مولوی عارف نامی جهان بیانگر این میباشد که روزه گرفتن بیشتر برای کمال آدمی، تقوا و پرهیزکاری و سلامت نفس میباشد تا سلامت جسم.
علامه طباطبایی در تفسیر آیات سوره بقره در باب روزه میفرماید: تقوا تنها از راه روزه و خوددارى از شهوات بدست مىآید، و نزدیک ترین راه و مؤثرترین رژیم معنوى و عمومىترین آن بطوریکه همه مردم درهمه اعصار بتوانند از آن بهرهمند شوند، و نیز هم اهل آخرت از آن رژیم سود ببرد، و هم شکم بارگان اهل دنیا، عبارت است از خوددارى از شهوتى که همه مردم در همه اعصار مبتلاى بدانند و آن عبارت است از شهوت شکم از خوردن و آشامیدن ، و شهوت جنسى که اگر مدتى از این سه چیز پرهیز کنند و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروى خویشتن دارى از گناهان درآنان قوت مى گیرد و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط مىشوند، آن وقت در برابر هرگناهى عنان اختیار از کف نمىدهند، و نیز در تقرب به خداى سبحان دچار سستى نمىگردند.
استاد مطهری در کتاب انسان کامل اشاره مینمایند: برنامه ماه رمضان، این است که انسان های ناقص و معیوب خودشان را اصلاح و انسانهای سالم هم خودشان را به کمال نزدیک کنند. برنامه ترقی روح است، وگرنه تحمل گرسنگی و تشنگی و بیخوابی هیچ نتیجهای ندارد واگر آخر ماه هیچ تغییری نکند این تاثیری ندارد و بیخود است. ماه رمضان، ماه اصلاح است. بهره برخی از روزه، جز گرسنگی نیست. استاد مطهری ادامه میدهد: روزه این نیست که دهان خود را از غذای حلال ببندید، ولی دهان روح خود را بر غذای حرام باز کنید. دکتر علی شریعتی هم در کتاب "پدر، مادر ما متهمیم " به موضوع روزه جسمی نقد میگیرد و میگوید: روزه تو چیزی نیست جز تغییر وعده شام و نهار که من تغییر ندادم و فرق تو این است که بعد از یکماه تحمل گرسنگی وتشنگی بر میگردی به همان فردی که قبلا از ماه رمضان بودی. خداوند نه نیازی به شکرگذاری و نه به نماز و روزه ما دارد و نه از فرایض و عبادات ما، پاک و کامل می-گردد، بلکه این ما هستیم که هرچه تقرب پیدا کنیم، ظرف درونی خود را پاک میکنیم و از نور معنویت و معرفت الهی پر مینماییم. مولوی می-گوید:
ما نگردیم پاک از تسبیحشان پاک هم ایشان شوند و درفشان
آری، روزه فوایدی برای جسم هم دارد، اما هدف اصلی این اعمال تصفیه روح و روان آدمی و تقرب به باری تعالی میباشد:
البته لازم است یادآوری نمایم که گناه دینداران در انتشار و دفاع از دین، کمتر از بیدینان نیست، چون دین و احکام آن باید اثرات خود را در جامعه نشان دهند تا دلها را بربایند و این نوع دینداری ما که همراه با اخلاقی زیستن و معنویت نباشد، موجب دینزدگی و زیرسوال بردن دین میشود. کسانی که تاریخ اسلام و سیره پیامر (ص) را مطالعه کردند با من همسخن میباشند که اغلب اهل مکه و مدینه بدون اینکه درک درستی از کتاب قرآن داشته باشند، قرآن و دین را در رفتار پیامبر مشاهده کردند و عاشق دین اسلام گردیدند، به عبارتی قرآن در رفتار پیامبر و اصحابش متجلی گردید و خیلی از مشرکان شیفته رفتار و کردار پیامبر شدند، بنابراین افراد دیندار باید بتوانند آثار دینداری و روزهداری را در زندگی و کردار و رفتار خود متجلی نمایند و اهل عمل باشند. بنابراین اگر دینداری ما باعث حرکت و تحول و احیای اخلاق در ما نمی-شود، نباید اصول و احکام دین را زیرسئوال برد و بگوییم این احکام از اساس بیفایده میباشند و نماز و روزه خود را با مردان پاک و الهی و با معنویت قیاس گردانیم.
تو قیاس از خود میگیری و لیک دور دور افتادهای، بنگر تو نیک.
خودت را معیار قرار نده و فکر نکنید روزه همه مومنان این چنین می-باشد و فقط منع غذا و آب میباشد و تاثیری بر روح و روان فرد ندارد.
کار پاکان را قیاس از خود مگیر گرچه ماند در نبشتن، شیر و شیر
جمله عالم زین سبب گمراه شد کم کسی ز ابدال حق آگاه شد
هر دو (نوع) زنبور، خوردند از محل لیک شد زان نیش و زین دیگر عسل
دو شخص نماز و روزه را انجام میدهند ولی ممکن است بین هر کدام از کفر تا ایمان فاصله باشد. دو نوع زنبور هم یک منبع تغذیه دارند ولی یکی نیش و دیگری عسل میشود.
اینکه ما با این تفکر و پیش فرضیات روزه بگیریم که برای بهداشت جسم فوایدی دارد و یک ماهی حال فقرا را درک نماییم، خیلی مژثر نیست. به قول مولانا شما همت بالا را در نظر بگیر، اهداف پایینتر خودش مرتفع میشود. مگر میشود نور الهی بر دل کسی بیتابد و یک مومن واقعی باشد و به فکر فقرا و جامعه مسلمین نباشد. هر که گندم بکارد، کاه هم خود به خود برداشت میکند. تو همت را بالا بگیر، اهداف پست و پایینتر خودش به دنبال میآید.
روزه بیشتر برای پروش روح و رهایی از نفس و مارها و عقربهای درونی است. یعنی باید این مار و عقربهای درون آدمی گرسنگی و تشنگی متحمل بشوند تا از بین بروند وگرنه روزهای که فقط جسم خود را درگیر آن نماییم و بهره معنوی نداشته باشد، هیچ اثری برای فرد و جامعه نخواهد داشت. به قول شاعر: تو گاو فربه حرصت به روزه قربان کن.
اهمیت روزه در طهارت روان و زنگارزدایی دل
بیشترین اثر روزه برای پاکی و طهارت روح و روان و صاف و صیقل شدن دل و رهایی از نفس و زنگارزدایی دل میباشد:
آینه ات دانی چرا غماز نیست زانکه زنگار از رخش ممتاز نیست
شما آینه را در نظر بگیرید. وقتی بر روی آینه زنگار می نشیند، نمیتواند به خوبی تصویر را منعکس کند. مولانا می گوید میدانی چراآینه دلت تصاویر را به خوبی منعکس نمیکند؟ به این دلیل که از رخ آینه دل زنگارزدایی نکردهای و بر آن صافی نزدهای؛ در نتیجه دلت کدر است و نمیتواند آنچه را بر او می-تابد، به خوبی منعکس کند.
لیک صیقل کرده اند آن سینه ها پاک از آز و حرص و بخل و کینه ها
اهل صیقل رسته اند از بوی و رنگ هر دمی بینند خوبی بی درنگ
نقش و قشر علم را بگذاشتند رایت عین الیقین افراشتند
روزه گرفتن برای تهی شدن و سبک شدن برای پرواز میباشد، نه اینکه فقط جسم خود را عذاب دهیم و اگر شکم را از غذا محروم میکنیم باید آن را با نور معرفت خدایی روشن نماییم.
در روزه چو از طبع دیوی پاک شوی اندر پی پاکان به افلاک شوی
مولانا عارف بزرگ اسلامی معتقد است
تازمانی که در زمین بیگانه کار میکنی موفق نمیشوی. بیگانه همین تن خاکی توست که تمام غم و اندوه تو شده. تا زمانی که عزیزش میداری، جوهر جان تو عزیز نمیشود. زمین بیگانه یعنی تن شما، تا زمانی که تن خود را چرب و نرم میکنی و فربه میکنی و تن پروری میکنی، از نور معرفت خالی می مانی.
هرکه را باشد طمع، الکن شود با طمع کی چشم و دل روشن شود
تا هوا تازست، ایمان تازه نیست کین هوا جز قفل آن دروازه نیست
آمد رمضان و عید با ماست قفل آمد و آن کلید با ماست
بربست دهان و دیده بگشاد وان نور که دیده دید با ماست
کردیم ز روزه جان و دل پاک هر چند تن پلید با ماست (مولوی)
در پایان امید به کرم و رحمت خداوند داریم که در این ماه مبارک دل-های ما را صیقل بده و ما را از همه بندهای درونی و برونی که ما را از خویشتن واقعی خویش دور کردهاند، رها کند.
تو مگو ما را بدان شه بار نیست با کریمان کارها دشوار نیست
درباره این سایت