رمضان بر تمام کسانی که به حد بلوغ رسیده و سایر شرایط تکلیف را دارند، واجب است. در این میان تکلیف روزه از عهده کسانی که به علت پیری یا بیماری و یا شیر دادن و مانند آن روزه گرفتن برای آنان مشقت و یا ضرر داشته باشد، برداشته شده است.
در قرآن مجید هم هنگامی که از وجوب روزه سخن گفته است، به افرادی که از انجام این تکلیف در ماه رمضان مستثنا شده اند، اشاره شده است. البته برخی از کسانی که روزه بر آنان واجب نیست،کسانی هستند که به طور دائم واجب نیست و عده ای نیز تنها روزه گرفتن در ماه رمضان بر آنان واجب نیست مانند مسافران در ماه رمضان به شرطی که شغل آنان هم رانندگی نباشد یا دائم السفر نباشند.
این دسته از افراد باید پس از اتمام سفر، روزه خود را قضا کنند اما گروهی به علت پیری یا بیماری همیشگی تکلیف روزه از آنان به طور دائم برداشته شده است. قرآن درباره این دسته از افراد که روزه از آنان برداشته شده است، می فرماید: فمن کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر و علی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین» پس هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد، شماری از روزهای دیگر (روزه بگیرد) و بر کسانی که روزه برای آنان طاقت فرساست، فدیه ای واجب است که (آن) غذای یک بینواست. (بقره ۱۸۴)
همین موارد استثنا سبب شده است تا پاره ای پرسش و شبهه برای چنین اشخاصی مطرح شود. در زیر پاسخ چند تن از مراجع تقلید به سوال های این دسته از افراد گردآوری شده است که از نظر شما می گذرد.
استفتا از آیت ا. مکارم شیرازی کسی که به علت ناتوانی جسمی نمی تواند روزه بگیرد
سوال: بنده جوانی هستم ۲۱ ساله که از لحاظ بدنی لاغر اندام هستم و دانشجوی کامپیوتر هستم در ماه مبارک بنده به گونه ای ضعیف می شوم که توانایی هیچ گونه کاری را ندارم.
وزن من ۵۴ کیلو است و به نظر خودم اگر روزه بگیرم از لحاظ بدنی ضعیف می شوم و بر روی درسم تاثیر بدی می گذارد (درس من آبرو و آینده من را رقم می زند) از شما درخواست می کنم که باتوجه به مشکلاتم مرا دراین مهم راهنمایی فرمایید.
پاسخ: اگر با این حال روزه گرفتن موجب بیماری و یا مشکلات جسمانی خواهد بود روزه بر شما واجب نیست و اگر تا سال آینده نیز همین وضع ادامه یابد قضا هم لازم نمی باشد و برای هر روز یک فقیر را باید سیر کنید.
کسانی که قدرت گرفتن روزه ندارند
سوال: زنی هستم ۶۳ ساله که شش بچه به دنیا آورده ام، در دوران حاملگی و شیرخوارگی بچه هایم (حدود ۱۲ سال) نتوانسته ام روزه بگیرم، پس از آن نیز تاکنون هروقت خواسته ام روزه بگیرم دچار خونریزی معده شده ام و با توصیه پزشکان روزه نگرفته ام، حال تکلیف روزه های بنده چیست؟
پاسخ: درحال حاضر شما مکلف به روزه نیستید و احتیاط آن است که اگر قدرت دارید برای هر روز به اندازه یک مد طعام (۷۵۰ گرم گندم) به شخص مستحق بدهید، همچنین برای ایام گذشته که روزه نگرفته اید و تا سال بعد هم توانایی بر روزه نداشته اید.
روزه دختری که تازه به سن تکلیف رسیده
سوال: دختری به سن بلوغ رسیده است؛ ولی به واسطه ضعف جسمی توان روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان را ندارد و بعد از ماه رمضان هم تا سال بعد نمی تواند قضا کند، حکمش چیست؟
پاسخ: باید کفاره مد طعام را بدهد؛ یعنی برای هر روز معادل ۷۵۰ گرم گندم و مانند آن به فقیر بدهد و قضای این روزه ها بر او واجب نیست.
ساقط شدن روزه از بعضی بیماران قطع نخاعی
سوال: بعضی از برادران قطع نخاعی، به دستور پزشک باید هرچند ساعت مقداری مایعات بنوشند، وظیفه آنان برای روزه چیست؟
پاسخ: روزه از آن ها ساقط است و به جای آن، در صورتی که قدرت مالی داشته باشند، برای هر روز یک مد طعام کفاره می دهند.
روزه معتادین
سوال: فردی معتاد به تریاک است و نمی تواند ترک کند، به همین علت، نه به صورت ادا و نه به صورت قضا، توان روزه گرفتن را ندارد، آیا این فرد حکم مریض را دارد؟ یا این که باید کفاره بدهد؟
پاسخ: احتیاط آن است که از چیزهای دیگر، درصورت توانایی، روزه بگیرد و برای هر روز یک مد طعام کفاره بدهد.
روزه برای مادرانی که فرزند شیرخوار دارند
سوال: آیا بر مادری که بچه شیر می دهد، روزه واجب است؟
پاسخ: نی که بچه شیر می دهند خواه مادر بچه باشند یا دایه، اگر روزه گرفتن باعث کمی شیر آن ها و ناراحتی بچه می شود روزه بر آن ها واجب نیست، ولی برای هر روز کفاره (یک مد طعام) واجب است، بعدا نیز باید روزه را قضا کنند، اما اگر روزه برای خودشان ضرر داشته باشد کفاره لازم نیست، ولی بعدا روزه هایی را که نگرفته اند قضا کنند.
احتمال هشتاد درصدی ضرر برای روزه دار
سوال: در بعضی موارد، پزشکان درمورد بیماران چنین اظهارنظر می کنند: روزه برای این فرد ۸۰ درصد مضر است» و منظورشان این است که طبق آمار علمی ۸۰ درصد افرادی که با این بیماری روزه می گیرند دچار ضرر شده اند. درصورتی که این اظهارنظر برای انسان یقین آور باشد، ولی وضعیت خود را از نظر تطبیق آمار بر خودش نداند حکم روزه او چیست؟
پاسخ: چنین آمارهایی درصورتی که از اطبای متعهد شنیده شود طبعا موجب خوف ضرر می شود، و روزه با آن واجب نیست .
توصیه پزشک به ترک روزه
سوال: در برخی بیماری ها مثل نارسایی کلیه با اطمینان می توان به بیمار توصیه کرد که روزه نگیرد! اما در خیلی از موارد به علت شکی که در اصل بیماری و یا چگونگی تاثیر روزه بر آن وجود دارد یا به علت عدم وجود تحقیقات و نتایج لازم درمورد اثرات روزه بر بسیاری بیماری ها و به خاطر عدم امکان تعیین نقش روزه بر بیماری، پزشک واقعا نمی داند روزه را به بیمار توصیه کند یا خیر، دراین صورت وظیفه پزشک چیست؟ آیا پزشک درصورت توصیه یا عدم توصیه به روزه مسئول است؟
پاسخ: این مسئله دو صورت دارد: گاه برای طبیب خوف ضرر حاصل می شود؛ یعنی احتمال قابل توجهی نسبت به زیان داشتن روزه برای او حاصل می شود دراین جا می تواند همان را به بیمار منتقل کند، اگر بیمار از قول طبیب خوف ضرر پیدا کند روزه را ترک می کند. صورت دوم آن است که احتمال ضعیف و کم رنگی باشد، دراین جا نمی تواند به بیمار توصیه ترک روزه کند.
حد پیری برای روزه نگرفتن
سوال: در مسئله ۱۴۵۰ توضیح المسائل فرموده اید: مرد و زن پیر که روزه گرفتن برای آن ها مشکل است می توانند روزه را ترک کنند» لطفا معیار و میزان پیری را معین فرمایید.
پاسخ: میزان پیری موکول به عرف است؛ یعنی توده مردم به چنین کسی پیرمرد یا پیرزن اطلاق کنند.
استفتا از آیت ا. وحید خراسانی
آیت ا. وحید خراسانی هم به چند استفتا در این باره پاسخ داده است.
روزه گرفتن در صورتی که دکتر نهی کند
سوال: اگر دکتر به شخصی بگوید روزه برای او ضرر دارد و او را از روزه منع کند تکلیف آن چیست؟ آیا باید طبق گفته دکتر عمل کند؟
پاسخ: اگر از گفته دکتر گمان به ضرر یا خوف برای او حاصل شود واجب است که روزه نگیرد و همچنین اگر دکتر حاذق بود و مورد اطمینان و وثوق او باشد و این شخص اطمینان به خطای دکتر نداشته باشد باز هم نباید روزه بگیرد و در غیر این دو صورت روزه بر او واجب است.
خوف ضرر درموردی که دکتر بگوید ضرر ندارد
سوال: اگر دکتر بگوید که روزه گرفتن برای شما ضرر ندارد، ولی ما می ترسیم که روزه برایمان ضرر داشته باشد می توانیم روزه بگیریم؟
پاسخ: در فرض مذکور روزه گرفتن جایز نیست.
روزه زن حامله
سوال: تکلیف زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حمل او یا برای خودش ضرر دارد چیست؟
پاسخ: در فرض مذکور روزه او صحیح نیست و بعدا باید روزه خود را قضا کند و در موردی که روزه برای حمل او ضرر داشته باشد علاوه بر قضا باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد، و احتیاط مستحب این است که درصورتی هم که روزه برای خودش ضرر دارد، یک مد طعام به فقیر بدهد.
روزه زنی که بچه شیر می دهد
سوال: آیا زنی که بچه شیر می دهد می تواند روزه بگیرد؟
پاسخ: اگر شیر او کم باشد و روزه برای بچه یا برای خودش ضرر داشته باشد، جایز نیست روزه بگیرد. بلکه باید بعدا قضای آن را به جا آورد و این حکم در صورتی است که شیر خوردن این بچه از راه دیگری میسر نباشد و اگر میسر باشد واجب است آن زن روزه بگیرد و در صورتی که روزه برای بچه اش ضرر داشته باشد علاوه بر قضا باید فدیه هم بپردازد و فدیه آن برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و احتیاط مستحب این است که در صورتی هم که روزه برای خودش ضرر داشته باشد، برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
فتوای آیت ا. نوری همدانی
آیت ا. نوری همدانی هم در رساله خود افرادی را که روزه بر آن ها واجب نیست این گونه توضیح داده است: (مسئله ۱۷۲۲) کسی که به واسطه پیری نمی تواند روزه بگیرد، یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولی درصورت دوم باید برای هر روز یک مد که تقریبا ده سیر است گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد.(مسئله ۱۷۲۳) کسی که به واسطه پیری روزه نگرفته ، اگر بعد از ماه رمضان بتواند روزه بگیرد، بنا بر احتیاط مستحب باید قضای روزه هایی را که نگرفته به جا آورد.
(مسئله ۱۷۲۴) اگر انسان مرضی دارد که زیاد تشنه می شود و نمی تواند تشنگی را تحمل کند، یا برای او مشقت دارد، روزه بر او واجب نیست. ولی درصورت دوم باید برای هر روزه یک مد گندم یا جو و مانند این ها به فقیر دهد و احتیاط واجب آن است که بیشتر از مقداری که ناچار است آب نیاشامد و چنانچه بعد بتواند روزه بگیرد، بنابر احتیاط مستحب باید روزه هایی که نگرفته قضا کند.
(مسئله ۱۷۲۵) زنی که زائیدن او نزدیک است و روزه برای حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر بدهد و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دو صورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا کند.
(مسئله ۱۷۲۶) زنی که بچه شیر می دهد و شیر او کم است چه مادر بچه، یا دایه او باشد، یا بی اجرت شیر می دهد، اگر روزه برای بچه ای که شیر می دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز یک مد طعام یعنی گندم یا جو و مانند این ها به فقیر دهد و نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنا بر احتیاط واجب باید برای هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و در هر دوصورت روزه هایی را که نگرفته باید قضا کند و اگر کسی پیدا شود که بی اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگری که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.
استفتا از آیت ا. سیستانی
آیت ا. سیستانی هم به پاسخ جمعی از مقلدان خود درباره کسانی که به خاطر بیماری نمی توانند روزه بگیرند، پاسخ داده است. متن این استفتائات به این شرح است:
سوال: جوانی هستم ۱۷ ساله که درجه چشمانم روی هم بالای ۱۱ است. آیا روزه گرفتن بر من واجب است؟
پاسخ: اگر ترس ضرر یا شدت مرض باشد واجب نیست.
سوال:کسی که بیمار است و بیماری او دائمی است و هرگز نمی تواند روزه بگیرد آیا کفاره بر او تعلق می گیرد؟
پاسخ: باید برای هر روز یک مد (۷۵۰ گرم تقریبا) طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند این ها به فقیر بدهد.
سوال: برای معالجه به دکتر مراجعه کردم، قرص تجویز کرد. حالا این قرص ها را باید موقع افطار بخورم؟ یا می توانم در وقتش (وقتی که روزه ام) بخورم و دیگر چیزی نخورم؟
پاسخ: اگر ضرری مترتب نمی شود وقت افطار بخورید و اگر در روز خوردید روزه شما باطل می شود.
سوال: پدری دارم که حدود چهار سال است که در اثر سکته مغزی یک سمت ایشان فلج شده و بر روی صندلی چرخدار نشسته است و همچنین نمی تواند روزه بگیرد، تکلیف ایشان چیست؟ آیا باید در ماه رمضان طعام داد یا خیر؟
پاسخ: باید برای هر یک روز ۷۵۰ گرم گندم یا آرد به عنوان فدیه به فقیر بدهد.
سوال: حکم استفاده از اسپری آسم برای فرد روزه دار چیست؟ (استفاده طبق دستور پزشک است)
پاسخ: اگر گازی باشد که وارد ریه می شود مبطل نیست و اگر موادی از آن وارد معده می شود مبطل است.
سوال: در ماه رمضان پس از یک روز روزه گرفتن خون ریزی لثه به وجود آمد، حکم آن چیست و آیا کفاره دارد و مقدار آن چقدر است؟
پاسخ: اگر خون در حال خواب و مانند آن بی اختیار داخل در حلق او می شود و نمی تواند جلوی آن را بگیرد اشکال ندارد و اگر جلوگیری از آن برای او حرج شدید دارد روزه اش باطل می شود، ولی گناه نکرده و بعدا قضا می کند اگر تا سال دیگر خوب شود والا برای هر روز ۷۵۰ گرم گندم به فقیر بدهد و اگر می تواند بدون حرج از آن جلوگیری کند ولی به علت جهل به مسئله این کار را نکند روزه اش باطل است، ولی گناه ندارد؛ مگر جاهل مقصر ملتفت باشد که احوط ادای کفاره است.
سوال: اگر زنی بیمار باشد و نتواند روزه بگیرد آیا کفاره روزه بر او واجب است؟
پاسخ: کفاره ندارد و اگر مرض او تا سال بعد ادامه داشت به احتیاط واجب برای هر روز ۷۵۰ گرم گندم به فقیر بدهد.
سوال: هر کسی که مریض باشد و چند سال پی در پی نتواند روزه بگیرد در صورتی که خوب شود چه حکمی دارد؟
پاسخ: اگر تا ماه رمضان بعدی خوب نشده باشد قضا ندارد و فقط برای هر یک روز ۷۵۰ گرم گندم به فقیر صدقه بدهد.
سوال: من ۲ سال است که به دلیل زایمان و شیر دادن طفل روزه نگرفتم. سال گذشته که بچه هنوز یک ساله نشده بود، سوال کردم درمورد روزه گفتند باید خودت بفهمی، می توانی یا نه حالا من سوال دارم که بچه ام هنوز شیر می خورد و ۲ سالش نشده و بعد از رمضان ۲ ساله می شود حکم روزه من چیست و سال های گذشته چطور و بچه از سن ۶ ماهگی غذای کمکی می خورد؟
درباره این سایت